Το χωριό και η ιστορία του

Οι Μαίνητες (απαντούν και οι γραφές Μένητες ή, σπανίως, Μαίνιτες), είναι ένα από τα πιο όμορφα και καταπράσινα χωριά της Άνδρου. Βρίσκονται πολύ κοντά στη Χώρα και παλαιότερα ανήκαν στην κοινότητα Μεσσαριάς. Το χωριό με τα κάτασπρα σπίτια του, απλώνεται από την εύφορη πεδιάδα της Μεσσαριάς μέχρι τις υπώρειες του όρους Πέταλο (1003 μ.).

Είναι ένας πανέμορφος, προστατευόμενος, παραδοσιακός οικισμός. Μπορεί κανείς να γνωρίσει το χωριό, περιδιαβαίνοντας τα λιθόστρωτα, παλαιά, δρομάκια του. Στην περιήγησή του ο διαβάτης θα συναντήσει πολλές πηγές, από τις οποίες αρδεύονται τα κατάφυτα περιβόλια και κτήματα των Μαινήτων. Θα ανακαλύψει παλαιές βυζαντινές εκκλησίες και παρεκκλήσια. Ανάμεσά τους είναι μία από τις παλαιότερες εκκλησίες της Άνδρου, ο Άγιος Γεώργιος της Βαθειάς του 12ου αιώνα, που βρίσκεται στο κτήμα Κοραχάη. Άξια αναφοράς είναι και η εκκλησία της Παναγίας της Βέργης με τον μοναδικό καφασωτό γυναικωνίτη της, από τους τελευταίους σωζόμενους στην Ελλάδα. Το ενδιαφέρον του περιηγητή θα κεντρίσουν πολλές όμορφες πέτρινες αγροικίες αλλά και πυργόσπιτα, απομεινάρια των εποχών που τα νερά του Αιγαίου ελυμαίνοντο πειρατές. Δεν θα πρέπει να παραβλέψει κανείς την ύπαρξη των πυργόσπιτων στους Μαίνητες, στα οποία έμεναν και κάποιες πλούσιες οικογένειες του νησιού. Έτσι, το χωριό εθεωρείτο τα παλαιά χρόνια, αρχοντοχώρι (όπως η Μεσσαριά, τα Λάμυρα ή οι Στενιές για παράδειγμα) και οι χωρικοί από τα γύρω χωριά, όταν περνούσαν από τους Μαίνητες, ξεπέζευαν και περπατούσαν χωρίς καπέλο σε ένδειξη σεβασμού.

Κάθε επισκέπτης των Μαινήτων θα μείνει έκθαμβος από τη σπαργώσα βλάστηση του χωριού και από τη δαψίλεια των υδάτων του. Θα κλείσει το χωριό βαθειά στην καρδιά του και θα ονειρεύεται τη μέρα που θα μπορέσει να επιστρέψει στα δρομάκια του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο πρώτος βασιλιάς της Ελλάδος, ο Όθων, ο οποίος αγαπούσε πολύ την Άνδρο. Ιδιαίτερη αγάπη έδειξε στους Μαίνητες, που επισκέφθηκε δύο φορές το φθινόπωρο του 1840 και την άνοιξη του 1847. Στη δεύτερη επίσκεψή του κατέλυσε στην οικία Κρίτη όπου και έφαγε «ἐγχώριον φουρτάλιαν, ἥτις τῷ ὑπερήρεσε». («Ιστορία της Νήσου Άνδρου», Δημητρίου Πασχάλη, σελ. 440, τ. Β΄)



Ονομασία

Το όνομα του χωριού δεν μπορεί να ετυμολογηθεί με βεβαιότητα.

Κατά ορισμένους προέρχεται από τις Μαινάδες. Στην αρχαιότητα υπήρχε στην Άνδρο ναός του Διονύσου. Κάτω από αυτόν έρρεαν πηγές και εκεί ετελούντο βακχικές εορτές, όπου σημαντικό ρόλο έπαιζαν οι Μαινάδες. Έτσι, πολλοί υποστηρίζουν ότι η εκκλησία της Παναγίας της Κουμούλου είναι κτισμένη στη θέση του αρχαίου αυτού ναού, επειδή ακριβώς από κάτω υπάρχουν πηγές. Με το σκεπτικό αυτό ερμηνεύουν την προέλευση του ονόματος του χωριού.
Ο ιστορικός της Άνδρου Δημήτριος Πασχάλης, όμως, αντικρούει την άποψη αυτή. Υποστηρίζει, μάλιστα, ότι το όνομα Μαίνητες έχει τη ρίζα του στα χρόνια της Φραγκοκρατίας και συγκεκριμένα στη λέξη "amoenitas", που σημαίνει χαριτωμένος, ευχάριστος τόπος.

«Εἶχον δὲ οἱ Ἄνδριοι ἀνεγείρει ἐν τῇ νήσῳ των μεγαλοπρεπῆ τοῦ Διονύσου ναόν, περίφημον τὸ πάλαι καθ' πασαν τὴν Ἑλλάδα. Περὶ τῆς θέσεως, εἰς τὴν ὁποίαν ἔκειτο ἐν Ἄνδρω ὁ περιώνυμος οὗτος τοῦ Βάκχου ναός, ἠγέρθησαν παρὰ τίσιν ἀμφιβολίαι, αἵτινες προεκλήθησαν κυρίως ἐκ τοῦ τελουμένου ἐν τῷ ναῷ τούτῳ θαύματος, δι' οὐ τὸ ὕδωρ μετεβάλλετο εἰς οἶνον κατὰ τὴν ἑορτὴν τῶν Διονυσίων. Ἀνεζήτησαν λοιπὸν οὔτοι ποῦ τῆς νήσου εὕρηνται ἐκκλησίαι, ὑπὸ τάς ὁποίας ῥέουσι πηγαὶ ὕδατος, καὶ ἀνευρὸν πρόχειρον τοιαύτην τὴν τῆς Παναγίας Κουμούλου εἰς τὸ χωρίον Μαίνητες, ὅπερ εὑρίσκεται εἰς τὸ ἀντίθετον ἄκρον τῆς ἀρχαίας τῆς νήσου πόλεως καὶ εἰς ἀπόστασιν ἀπὸ ταύτης δίωρον περίπου. Χωρὶς δὲ να λάβωσιν ὑπ' ὄψιν, ὅτι οὐδὲν ἴχνος ἀρχαιότητος ἀπαντᾶται ἐν τῷ χωρίῳ τούτῳ περιωρίσθησαν εἰς τὸ να σχετίσωσι τὸ ὄνομα τῶν Μαινήτων πρὸς τὸ τῶν Μαινάδων καὶ κατέληξαν εἰς τὸ συμπέρασμα ὅτι ὁ ναὸς τοῦ Βάκχου κατεῖχε τὴν θέσιν τῆς σημερινῆς ἐκκλησίας τῶν Μαινήτων Παναγίας Κουμούλου, ὑπὸ τὴν ὁποίαν εὕρηται πηγὴ ὕδατος... τὸ δὲ ὄνομα τοῦ χωρίου τούτου, οὗτινος ἡ θελκτικὴ φύσις εἶνε ὄντως ἀπαράμιλλος, οὐδεμίαν ἀπολύτως ἔχει σχέσιν πρὸς τὸ τῶν Μαινάδων, ἀλλὰ παράγεται ἐκ τοῦ amoenitas (= χαρίεσσα, τερπνὴ θέσις) καὶ δέον να ἀναζητήσωμεν αὐτὸ εἰς τοὺς χρόνους τῆς ἐν τῇ νήσῳ Φραγκοκρατίας, ὅτε τὸ χωρίον κατῳκεῖτο κατὰ μέγα μέρος ὑπὸ Φράγκων. Τοῦτο δὲ καταδηλούται καὶ ἐκ τῶν οἰκογενειακὼν ὀνομάτων πλείστων τοῦ χωρίου τούτου σημερινῶν κατοίκων (Νέρης, Κουϊρίνης, Ῥουζέρης, Φοῦντος, Κριτής, ὅπερ εἶνε παρεφθερμένον τὸ βενετικὸν Griti). Εἶνε δὲ γνωστόν, ὅτι ἐν τῷ χωρίῳ τούτῳ ὑπῆρχε καὶ φραγκικὴ ἐκκλησία, τιμωμένη ἐπ' ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βενεράνδας καὶ τῆς ὁποίας μνείαν ποιεῖται ἐν τῇ περιηγήσει του ὁ Thevenaut.» («Ιστορία της Νήσου Άνδρου», Δημητρίου Πασχάλη, σελ. 233, τ. Α΄)

Κάποιοι υποστηρίζουν πως αυτή η εκκλησία της Αγίας Βενεράνδας (δηλαδή της Αγίας Παρασκευής), βρισκόταν στη θέση της σημερινής Παναγίας της Κουμούλου! Η Αγία Βενεράνδα ήταν εκκλησία Καπουτσίνων μοναχών, κτισμένη κατά τον 16ο αιώνα, και πιθανώς ένα από τα σχολεία που είχε ιδρύσει το τάγμα τους στην Άνδρο κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας.
Τέλος, ορισμένοι πιστεύουν ότι το όνομα «Μαίνητες» προέρχεται εκ του «αμύνομαι - αμυνόμενος», και αποτελεί δηλωτικό της αντιστάσεως των κατοίκων του χωριού κατά των πειρατικών επιδρομών.

Περιοχές - Ενορίες
Στους Μαίνητες, ή καλύτερα στις Μαίνητες σύμφωνα με την παραδοσιακή ντοπιολαλιά, υπάρχουν οι συνοικίες - οικισμοί Άνω Μαίνητες, Μέσα Μαίνητες, Κουράφι, Κάτω Μαίνητες και Πίσω Μαίνητες (περιοχή Παναγίας Βέργης).

Το χωριό σήμερα, μετά βίας συγκεντρώνει γύρω στους 120 μονίμους κατοίκους. Η εκκλησία της Παναγίας της Κουμούλου αποτελεί και τη μοναδική ενορία πλέον. Παλαιότερα όμως, πριν η αστυφιλία προσλάβει τις σημερινές διαστάσεις της, οι κάτοικοι ήσαν πολύ περισσότεροι και οι ενορίες ήσαν πέντε τον αριθμό! Ήσαν οι ενορίες:
α) της Παναγίας Κουμούλου
β) της Παναγίας Βέργης
γ) του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου στην Κούμουλο (σήμερα ΄Αγιος Φανούριος)
δ) του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου στο Κουράφι
ε) των Εισοδίων της Θεοτόκου (Παναγίτσα) στο Κουράφι

Πηγές
Οι πιο διάσημες σήμερα πηγές των Μαινήτων είναι οι πηγές της Κουμούλου στην είσοδο του χωριού. Όαση δροσιάς και ευφορίας για τον επισκέπτη του χωριού, που θα απολαύσει το κρυστάλλινο νερό τους κάτω από τα πλατάνια και τις καρυδιές που τα σκεπάζουν. Από τις μεγάλες καρυδιές πήρε και το όνομά του το σημείο αυτό του χωριού: «Καρυδιές». Σίγουρα δεν είναι τυχαίο, ότι η περιοχή αυτών των πηγών αποτελούσε πάντα το κέντρο του χωριού. Εκεί υπήρχαν τα μπακάλικα του Ραπτάκη και του Κρίτη, με το τελευταίο να έχει και το τηλεφωνείο του χωριού. Οι πηγές βρίσκονται στη δυτική πλευρά του χωριού κάτω από το ιερό της Παναγίας της Κουμούλου. Τα νερά τους είναι άφθονα και ποτίζουν πολλά κτήματα των Μαινήτων, αλλά και άλλα πολλά από τη Μεσσαριά μέχρι το Μέσα Χωριό στα Λειβάδια! Είναι οι πηγές που πιστεύεται από πολλούς ότι αντιστοιχούν στις αρχαίες πηγές του ναού του Διονύσου. Όπως διηγούνται ο Πλίνιος και ο Φλάβιος Φιλόστρατος, από τις αρχαίες πηγές έρρεε αυτομάτως οίνος αντί νερού κατά την ημέρα της εορτής του Βάκχου! Κατά τη Φραγκοκρατία ένας Λατίνος επίσκοπος Άνδρου (πιθανώς ο Δομήνικος Δελαγραμμάτικας, κατά το 1648),  επεχείρησε να ανανεώσει το θαύμα στις πηγές των Μαινήτων, χωρίς όμως, προφανώς, αποτέλεσμα...
Δίπλα από την Παναγία της Κουμούλου βρίσκεται η πηγή «Φουντάνα». Η Φουντάνα (εκ του λατινικού "fontana" = πηγή, συντριβάνι), είναι μία διαλείπουσα πηγή. «Ανοίγει» κατά τον Ιανουάριο ή Φεβρουάριο αναλόγως της ποσότητος των βροχών του χειμώνα. Οι παλαιοί Μαινητιανοί έλεγαν ότι, όταν πρωτοανοίγει η Φουντάνα, μαζί με το νερό εξέρχονται και αρκετά μεγάλα χέλια!
Πολύ κοντά σε αυτές τις πηγές βρίσκεται η πηγή της Μολυβαριάς, την οποία εξωράϊσε τελευταία ο πολιτιστικός σύλλογος Μαινήτων, επαναφέροντας στο χωριό ένα παλαιό στολίδι του.
Παλαιότερα, όμως, πολύ σημαντική ήταν η πηγή του Ζαννάκη στις Άνω Μαίνητες. Το νερό της θεωρείται ιαματικό. Είναι μεταλλική πηγή, που μεταξύ άλλων περιέχει σίδηρο. Εθεωρείτο πολύ ωφέλιμο για στομαχικές παθήσεις και ήταν διάσημο ως επιτραπέζιο νερό. Κατά τον 19ο αιώνα γινόταν εξαγωγή του νερού της πηγής Ζαννάκη στην Αθήνα, την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη!
Μερικές ακόμα πηγές των Μαινήτων είναι η Τρανή στις Μέσα Μαίνητες, ο Κούμαρος, το Καμίνι, η Πηγή του Αθηναίου στην περιοχή Κοκουβάγια (έξω από το παρεκκλήσιο του Προφήτη Ηλία, πάνω από την Πηγή του Ζαννάκη), η Βρυσάρα στις Άνω Μαίνητες, η Πηγή του Στάθη στις Κάτω Μαίνητες, του Ποδαρά, του Λαδά και η Πηγή Μακραθανάση στο Κουράφι.

Ελαιοτριβεία - Νερόμυλοι
Στις Μαίνητες υπήρχαν τέσσερα ελαιοτριβεία (λιοτρίβια) ή «βίδες» κατά την τοπική διάλεκτο. Σε αυτούς οι χωριανοί πήγαιναν τις ελιές που μάζευαν από τα «λάϊνα» (ομηρικής προέλευσης λέξη για τα ελαιόδενδρα, που δυστυχώς όλο και λιγότερο ακούγεται στην Άνδρο σήμερα), για να πάρουν το τόσο σημαντικό για αυτούς λάδι. Ήσαν οι βίδες:
α) του Βουσκουδάκη (Γκόσα) στις Άνω Μαίνητες
β) του Δημήτρη Φιλιππίδη (Ντρίγκα) στο Κουράφι
γ) στην Παναγία τη Βέργη κοντά στον Πύργο του Στάβαρη
δ) του Χαράλαμπου Κόκκινου στη ρεματιά της Αγίας Κυριακής. Η βίδα αυτή ήταν ατμοκίνητη και λόγω της καλύτερης απόδοσής της την προτιμούσαν χωρικοί από όλη την Άνδρο.

Τα νερά των πηγών της Κουμούλου εκτός από το να αρδεύουν τα κτήματα, κινούσαν και μία ικανή ομάδα από νερόμυλους στις Μαίνητες. Η περιοχή των νερόμυλων λεγόταν «Ζουργιά», από το ομώνυμο εξάρτημα του μύλου. Στα παλιά χρόνια, ξεκινώντας κάποιος από τις πηγές θα έβρισκε τους ακόλουθους νερόμυλους:
α) του Θοδωρή Φυρίου
β) της Χιλιαδούς, ιδιοκτησίας Θοδωρή Φυρίου
γ) του Νικολού Χατζόγλου
δ) του Μιχάλη Μανούσου (μετά την απελευθέρωση αγοράσθηκε από την οικογένεια του Αντώνη Σαλούβαρδου, αλλά δεν χρησιμοποιήθηκε καθώς δεν άλεθαν πλέον στην Άνδρο)
ε) του Μπουρανζέρη
στ) του Γεωργίου Κατσιώτη
ζ) του Μιχαλιού Λάβδα
 
Να τονισθεί ότι κατά την περίοδο της Κατοχής υπήρχε ιταλικό φυλάκιο στις Μαίνητες στο σπίτι του Φυρίου. Οι δύο Ιταλοί στρατιώτες του φυλακίου επιτηρούσαν την τήρηση της απαγόρευσης λειτουργίας των νερόμυλων. Αλλά το βράδυ οι ίδιοι, κρυφά πάντα, επέτρεπαν στους Μαινητιανούς να τους ανοίγουν και να αλέθουν!

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Ευχαριστούμε για την επίσκεψη και το σχόλιό σας. Όμως, ανώνυμα και κακοπροαίρετα, υβριστικά ή ειρωνικά σχόλια δεν θα δημοσιεύονται.